χάρτης

Φύλλο χαρτιού επάνω στο οποίο αποτυπώνεται συνήθως σε σμίκρυνση η επιφάνεια της Γης ή ένα τμήμα της, η διαμόρφωση του εδάφους με λεπτομέρειες, οι θάλασσες και οι ωκεανοί, η ουράνια σφαίρα ή μια περιοχή αυτής. X. είναι επίσης το έγγραφο που περιέχει τους θεμελιώδεις νόμους ενός κράτους, το Σύνταγμα. χ. αστρονομικός. Σε αυτόν οι αστέρες σημειώνονται, σύμφωνα με τις συντεταγμένες τους, στο προσδιορισμένο σύστημα προβολής και σε αναφορά με την αναπαράσταση της λαμπρότητάς τους. Για τη σύνταξη αστρονομικών χ. χρησιμοποιούνται κυρίως οι φωτογραφικοί χ. του ουρανού. Αυτό είναι αποτέλεσμα διεθνούς συνεργασίας των αστεροσκοπείων, καθένα από τα οποία οφείλει να φωτογραφίζει ορισμένη ζώνη με ομοιογενή τρόπο. χ. βαθυμετρικός. Οι χ. αυτοί δίνουν τις ισοβαθείς γραμμές ή γραμμές ίσου βάθους. Μετά τη σύσταση του Διεθνούς Συνεδρίου Γεωγραφίας στο Βερολίνο το 1899, ο πρίγκιπας Αλβέρτος του Μονακό δημοσίευσε το 1904 για πρώτη φορά τον Γενικό χάρτη των Ωκεανών σε 24 φύλλα. Ο χ. αυτός ενημερώνεται συνεχώς. χ. γεωγραφικός. Οι χ. αυτοί εξυπηρετούν, εκτός από τους καθαρά γεωγραφικούς σκοπούς, και την επικοινωνία των ανθρώπων των διαφόρων χωρών. Οι πρώτοι γεωγραφικοί χ. με παραστάσεις διαφόρων τόπων της Μεσογείου, σχεδιάστηκαν από τους αρχαίους Έλληνες με βάση αστρονομικούς προσδιορισμούς. Από τον 16o έως τον 19o αι. η ανάπτυξη του πολιτισμού και οι ανακαλύψεις είχαν ως αποτέλεσμα να επεκταθεί η παράσταση των γεωγραφικών χ. έως τις χώρες του Ισημερινού, παράλληλα δε επεκτάθηκε και η χαρτογράφηση των βορειότερων περιοχών της Ευρώπης. Επειδή η επιφάνεια της Γης είναι σφαιρική, για την παράστασή της επινοήθηκαν διάφοροι τρόποι προβολής, κυλινδρικής, κωνικής, αζιμουθιακής, με τους οποίους επιτυγχάνεται η πιστότερη απεικόνιση της γήινης επιφάνειας. Με τη χρησιμοποίηση της κωνικής προβολής, με κέντρο τον Πόλο και ταυτόχρονη χρησιμοποίηση μεσημβρινών και παραλλήλων, κατορθώνεται η ακριβής απόδοση των επιφανειών και των αποστάσεων του τμήματος της γήινης επιφάνειας, που θέλουμε να απεικονίσουμε. Από τον 19o αι. και μετά σημειώθηκε μεγάλη βελτίωση στην υποτύπωση της επιφάνειας της Γης, χάρη στην ανάπτυξη της γεωδαισίας. Με τη βοήθεια των γεωγραφικών χ. είναι δυνατόν να αποδίδεται τόσο πιστά επάνω στον χ. η επιφάνεια της Γης, ώστε να χρησιμεύει η υποτύπωση αυτής ως βάση διαφόρων μετρήσεων. Επιπλέον δε, η επιφάνεια της Γης δεν εικονίζεται μόνο στο μήκος και στο πλάτος αλλά και στο ύψος και βάθος της. Στην απεικόνιση της γήινης επιφάνειας επάνω σε επίπεδο, υποτίθεται ότι η Γη ή το τμήμα της που υποτυπώνεται, σμικρύνεται αρκετά και διατηρεί ακριβώς το ίδιο σχήμα. Η σμίκρυνση αυτή αποτελεί την κλίμακα. Η κλίμακα 1:1.000.000 σημαίνει ότι κάθε χιλιόμετρο από το φυσικό έχει σμικρυνθεί στο χ. σε 1 χιλιοστόμετρο. Οι γεωγραφικοί χ. φιλοτεχνούνται με κλίμακα που ποικίλλει από 1:750.000 - 1:20.000.000. Η συλλογή πολλών γεωγραφικών χ. ονομάζεται ΑΤΛΑΣ, από την εικόνα του Τιτάνα που σηκώνει τους ουρανούς. χ. γεωλογικός. Εικονίζει τη γεωλογική κατασκευή ενός τμήματος του στερεού φλοιού της Γης σε οριζόντια προβολή. Οι γεωλογικοί χ. συντάσσονται με βάση λεπτομερείς γεωλογικές έρευνες και παρατηρήσεις ύστερα από λογικό συνδυασμό. Οι γεωλογικοί χ. έχουν ως σκοπό να παρέχουν πληροφορίες για τη γεωλογική ηλικία, την υλική σύσταση, τη γένεση, τη διάταξη στον χώρο, την εξάπλωση των γεωλογικών σχηματισμών που απεικονίζονται και για τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στην επιφάνεια ενός τμήματος της Γης και της γεωλογικής του κατασκευής. Επίσης οι γεωλογικοί χ. είναι δυνατόν να βοηθούν στη λύση τεχνικών προβλημάτων, στην ύδρευση ενός τόπου, στην υδρομάστευση πηγών ή υδροφόρων οριζόντων, στην εκτίμηση και καλύτερη χρησιμοποίηση των πετρωμάτων, στις μεταλλευτικές έρευνες, στις κατασκευές σηράγγων, στη θεμελίωση μεγάλων έργων κ.α. Στην Ελλάδα δημοσιεύτηκαν έως σήμερα γεωλογικοί χ. πολλών τμημάτων της, διαφορετικής ακρίβειας και κλίμακας. Από το 1950 το Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους, άρχισε συστηματική χαρτογράφηση της Ελλάδας με κλίμακα 1:50.000. Δημοσιεύτηκαν επίσης γεωλογικοί χ. μεταλλευτικών περιοχών ή περιοχών υδρολογικού ή τεχνικοοικονομικού ενδιαφέροντος, οι οποίοι περιλαμβάνονται σε σχετικές μελέτες. Τέτοιοι χ. είναι της Λαυρεωτικής, της Θάσου, της Κοζάνης, της Μαλακάσας, των λιγνιτοφόρων λεκανών Πτολεμαΐδας, του Αλιβερίου κ.ά. χ. ναυτικός. Παρέχει τη δυνατότητα σε αυτούς που θαλασσοπορούν να χαράσσουν την πορεία τους στη θάλασσα από το σημείο αναχώρησης έως το σημείο άφιξης. Το σύστημα των ναυτικών χ. επινοήθηκε το 1569 από τον μαθηματικό γεωγράφο Μερκάτορα. Με το σύστημα αυτό, η θέση των διαφόρων σημείων της γήινης επιφάνειας δεν ορίζεται με προβολές όπως στους γεωγραφικούς χ., αλλά με μαθηματικούς υπολογισμούς. Αποτελούν συμβατική παράσταση που εκπληρώνει τους δυο κυριότερους όρους στη λύση των ναυτιλιακών προβλημάτων, δηλ. τη διατήρηση της ισότητας των γωνιών και την παράσταση της λοξοδρομικής καμπύλης με ευθεία γραμμή. Εκτός από τους μερκατορικούς χ. χρησιμοποιούνται και χ. που καταρτίζονται με τη μέθοδο των προβολών. Χρησιμοποιούνται επίσης και οι λεγόμενοι επίπεδοι χ. για περιορισμένες εκτάσεις, όπως είναι οι χ. των λιμανιών ή οι λιμενοδείκτες. Οι ναυτικοί χ., ανάλογα με τη χρησιμοποίησή τους, συντάσσονται με διαφορετική κλίμακα. Στους ναυτικούς χ. απεικονίζονται εκτός από τα παράλια, πληροφορίες χρήσιμες για τους ναυτιλομένους και ενδείξεις όπως βράχος, ύφαλος, αβαθή, βαθομετρικές καμπύλες, φύση του πυθμένα, φάρος, φώτα, σημαντήρες κ.ά. χ. τοπογραφικός. Απεικονίζει με λεπτομέρεια μια ορισμένη εδαφική έκταση και συντάσσεται με πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από αυτή που χρησιμοποιείται για τη σύνταξη των γεωγραφικών χ. Χρήση τοπογραφικών χ. κάνει κυρίως ο στρατός, για τον οποίο η λεπτομερής γνώση του εδάφους είναι απόλυτα αναγκαία για τη ρύθμιση της κίνησης και της στάθμευσης των διαφόρων μονάδων, καθώς επίσης και για τη διεξαγωγή των μαχών. Ανάλογα με τον σκοπό που εξυπηρετούν οι τοπογραφικοί χ., είναι και διαφορετική η κλίμακα που χρησιμοποιείται για τον σχεδιασμό τους. Οι τοπογραφικοί χ. διαιρούνται σε χ. λεπτομέρειας ή πρωτότυπους και στους στρατιωτικούς. Στους τοπογραφικούς χ. απεικονίζονται με λεπτομέρεια όλα τα φυσικά και τεχνητά τμήματα μιας γήινης επιφάνειας όπως όρη, λόφοι, λίμνες, πόλεις, χωριά, σιδηροδρομικές γραμμές, δρόμοι κλπ. Γεωγραφικός χάρτης των Ψαρών. Παράδειγμα γεωλογικού χάρτη.

* * *

ο, ΝΜΑ

νεοελλ.

1. (λογ. τ.) χαρτί

2. (γεωγρ·) απεικόνιση τμήματος ή τού συνόλου τής επιφάνειας τής Γης σε ειδικό, συνήθως μεγάλο, φύλλο χαρτιού (α. «χάρτης τής Αττικής» β. «χάρτης τής Ελλάδας» γ. «γεωφυσικός χάρτης» δ. «πολιτικός χάρτης»)

3. αστρον. αναπαράσταση τού ουράνιου θόλου πάνω σε μια επιφάνεια και ιδίως σε μεγάλα φύλλα χαρτιού («αστρονομικός χάρτης»)

4. κείμενο, κώδικας με θεμελιώδεις αρχές, διακηρύξεις ή νόμους (α. «χάρτης τού ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα» β. «συνταγματικός χάρτης»)

5. φρ. α) «ναυτικός χάρτης»

ναυτ. απεικόνιση τμήματος τής θάλασσας με τις διαμορφώσεις τών ακτών, τα βάθη τής θάλασσας, τους υφάλους κ.ά. στοιχεία προς χρήση τών ναυτιλλομένων

β) «τοπογραφικός χάρτης» — βλ. τοπογραφικός

γ) «καταστατικός χάρτης» — βλ. καταστατικός

δ) «χάρτης καιρού»

(μετεωρ.) σχεδιάγραμμα ή χάρτης που απεικονίζει τα διάφορα μετεωρολογικά στοιχεία σε μια δεδομένη χρονική στιγμή πάνω από μια εκτεταμένη επιφάνεια

ε) «συνοπτικός χάρτης καιρού»

(μετεωρ.) βλ. συνοπτικός

στ) «θεματικοί χάρτες»

(τοπογρ.) χάρτες που αναπαριστούν με τοπογραφικό, υδρογραφικό ή χωρογραφικό τρόπο τα τοπικά φαινόμενα κάθε είδους

ζ) «χάρτης πρόγνωσης επιφάνειας»

(μετεωρ.) χάρτης καιρού, ο οποίος παρουσιάζει τη διαμόρφωση τών τιμών τής ατμοσφαιρικής πίεσης στη στάθμη τής επιφάνειας τής θάλασσας μετά από δώδεκα ώρες έως πέντε ημέρες

η) «βαθυμετρικός χάρτης»

ωκεαν. χάρτης που απεικονίζει τα τοπογραφικά και φυσιογραφικά χαρακτηριστικά τών πυθμένων τών ωκεανών και θαλασσών

θ) «ανάγλυφος χάρτης»

(τοπογρ.) τοπογραφικός χάρτης που αναπαριστά την ανάγλυφη μορφή τού εδάφους, η οποία δίνεται είτε επάνω σε στερεά επιφάνεια, λ.χ. από γύψο ή πλαστικό, είτε επάνω σε επίπεδο χαρτί, με κατάλληλη φωτοσκίαση βάσει τών υψομετρικών καμπυλών, με γραμμές μεγίστης κλίσεως ή με έγχρωμη διαβάθμιση

ι) «γεωλογικός χάρτης»

γεωλ. χάρτης στον οποίο απεικονίζεται η γεωλογική δομή μιας περιοχής

ια) «παραστατικός χάρτης»

γεωλ. χάρτης που απεικονίζει τη γεωλογική δομή μιας περιοχής και ο οποίος κατασκευάζεται πάνω σε έναν τοπογραφικό χάρτη, όπου προστίθενται διάφορα άλλα στοιχεία, όπως λ.χ. διάφοροι τύποι πετρωμάτων, ηφαίστεια ή μεταλλεία

μσν.

δημόσιο έγγραφο

μσν.-αρχ.

1. φύλλο παπύρου, κατάλληλα επεξεργασμένο για γραφή («πάπυρος, γνώριμός ἐστι πᾶσιν, ἀφ' ἧς ὁ χάρτης κατασκευάζεται», Διοσκ.)

2. μτφ. κάθε φύλλο ή κάθε λεπτή πλάκα που μοιάζει με φύλλο παπύρου («χάρται μολύβδινοι», Λυσίμ.)

αρχ.

χειρόγραφο ή σύγγραμμα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ. Από πολλούς μελετητές η λ. χάρτης θεωρείται δάνειο από την Αιγυπτιακή, όπως και η λ. πάπυρος*, λόγω τής προέλευσης τού υλικού αυτού από την Αίγυπτο, άποψη, όμως, η οποία παραμένει ανεπιβεβαίωτη. Τη λ. δανείστηκε η Λατινική (πρβλ. λατ. charta), από όπου πέρασε και στις νεώτερες γλώσσες (πρβλ. γαλλ. carte, αγγλ. chart, γερμ. karte). Στη Νέα Ελληνική η λ. χάρτης έλαβε την ειδικότερη σημ. «απεικόνιση τμημάτων ή τού συνόλου τής επιφάνειας τής γης πάνω σε χαρτί», ενώ η αρχική σημ. τής λ. «λεπτό φύλλο πάνω στο οποίο γράφουμε» δηλώνεται κυρίως από το υποκορ. χαρτί].